اختلال وسواس فکری عملی (OCD) این احساس را به شما می‌دهد که افکار ناخواسته یا کارهای تکراری در حال کنترل زندگی شما هستند؛ یا ممکن است وسواس‌های فکری و عملی را فقط یک عادت ناخوشایند بدانید. با این حال، مطمئنا با رنج عمیق و پنهان پشت آن آشنایی دارید.

 وسواس فکری عملی یک نوع اختلال اضطرابی است که مطابق با آمار منتشر شده، ۱.۵ درصد جمعیت کشور ایران به آن مبتلا هستند. این اختلال که اغلب از اواخر کودکی یا اوایل نوجوانی شروع می‌شود؛ بسیار فراتر از یک نگرانی ساده است. زیرا ‌تواند ساعت‌ها از وقت فرد را به خود اختصاص دهد.

چون افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری عملی اغلب از غیر منطقی بودن وسواس‌ها و کارهای خود آگاهی دارند. اما حس می‌کنند توانایی کنترل آن را ندارند. این مبارزه درونی و پنهان ممکن است ساعت‌ها از زندگی روزانه آن ها را به خود اختصاص دهد. به صورت جدی نیز، بر روابط خانوادگی، اجتماعی، تحصیل و حتی اشتغال آن ها تاثیر بگذارد. 

علاوه بر این، با شدت گرفتن OCD ، اجتناب نیز، به یک مشکل بسیار بزرگ تبدیل می‌شود. زیرا ممکن است:

•  فرد از هر چیزی که باعث تحریک ترس‌های وسواسی او می‌شود، دوری کند. در نتیجه در انجام بسیاری از فعالیت‌های روزمره مثل غذا خوردن، نوشیدن، خرید، مطالعه و … با مشکل روبرو شود. 
• تمایل زیادی به خانه نشینی پیدا کند. 
• به دنبال آن نیز، به دیگر اختلالات اضطرابی مثل اضطراب اجتماعی، اختلال پانیک و اضطراب جدایی نیز مبتلا شوند که پیچیدگی وضعیت زندگی آن ها را دوچندان می‌کند.

به همین دلیل، تصمیم گرفتیم در این مقاله از سایت آر تی ام اس ایران به بررسی علائم؛ همچنین بهترین راه های درمان و مقابله با OCD بپردازیم تا بتوانید کنترل زندگی خود را مجدداً به دست بگیرید.

علائم وسواس فکری عملی (OCD): وسواس‌ها (Obsessions)

وسواس‌ها در این اختلال شامل برخی نگرانی‌ها و دل مشغولی‌ها به صورت اغراق آمیز می‌شود. از این وسواس‌ها عبارتند از:

• ترس بسیار شدید از آلودگی ها، میکروب‌ها، سموم، کثیفی و سایر مواد فیزیکی و محیطی
• ترس از بیماری، حوادث و مرگ که امکان دارد برای خود یا دیگران رخ بدهد. این مورد می‌تواند شامل احساس مسئولیت افراطی جهت جلوگیری از این آسیب‌ها باشد.
• افکار و تصاویر ناراحت کننده و مزاحم در مورد مسائل جنسی، خشونت، حوادث و ….
• وسواس تقارن و نظم و نگرانی بیش از حد در مورد منظم و با دقت بودن
• نگرانی و دلواپسی‌های افراطی بیش از اندازه در مورد بیماری مسائل جنسی اخلاقی و غیر
• نیاز شدید به یادگیری و به خاطر سپردن جزئیات

وسواس‌ها در اختلال وسواس فکری عملی (OCD) ممکن است به صورت مداوم در ذهن فرد حضور داشته باشند. همچنین به وسیله اشیای فیزیکی، موقعیت‌، بو یا حتی تصاویر و صداهایی که در تلویزیون، رادیو یا مکالمه‌ها دیده و شنیده می‌شود نیز تحریک شود.

به عنوان مثال، در صورتی که فردی ترس وسواسی نسبت به یک بطری مایع خنک کننده داشته باشد؛ این ترس به تدریج به دیگر چیزهایی که از لحاظ ظاهری مشابه آن باتری هستند؛ یا در نزدیکی آن قرار دارند نیز سرایت می‌کند. مثلاً دامنه ترس ناشی از وسواس فکری عملی نسبت به اتومبیل‌ها که مایع خنک کننده دارند؛ یا قفسه‌های سوپر مارکت که بطری مشابهی در آن قرار دارد و … نیز گسترش پیدا می کند.

چنین وسواس‌هایی منطقی نیستند. شدت آن ها نیز می‌تواند تغییر کند و در برخی مواقع کاهش یا افزایش پیدا کنند. اضطراب ناشی از چنین وسواس‌هایی، باعث هوشیاری بسیار شدید فرد برای مقابله با تهدیدات احتمالی می‌شود. در نتیجه طیف گسترده‌ای از احساسات از آزردگی و ناراحتی خفیف گرفته تا پریشانی شدید، انزجار و حتی احساس وحشت زیاد در فرد ایجاد می‌شود.

علائم وسواس فکری عملی (OCD): اجبارها (Compulsions)

اجبارها به مجموعه کارهای تکراری  که فرد مبتلا به OCD  برای آرام کردن خود انجام می‌دهد. این کارها می‌توانند به دو صورت:

1. اجبارهای عملی (رفتاری): مجموعه کارهایی که فرد به صورت فیزیکی انجام می‌دهد. مثل شستن مکرر دست‌ها، چک کردن مداوم قفل درها، یا مرتب کردن وسایل به شیوه‌ای خاص و دقیق.
2. اجبارهای ذهنی (فکری): مجموعه کارهایی که فقط در ذهن فرد رخ می‌دهد. مثل تکرار یک کلمه یا عدد خاص در ذهن، یا فکر کردن به “فکر مثبت” برای خنثی کردن یک “فکر منفی”.

فرد مبتلا به وسواس فکری عملی (OCD) اجبارها را با یک نظم و قانون مشخص انجام می‌دهد. این کار را نیز به سه دلیل اصلی انجام دهد:

• جلوگیری از وقوع یک ترس وسواسی: به عنوان مثال، ترس از آلودگی باعث می‌شود فرد مدام دست‌های خود را را بشوید.
• کاهش اضطراب ناشی از فکر وسواس گونه: انجام اجبار باعث ایجاد حس آرامش به صورت موقتی در فرد می‌شود.
• احساس “درست بودن” یا “کامل بودن”: در برخی مواقع، فرد برای مطمئن شدن از این موضوع که همه چیز دقیقاً همانطور که باید باشد است، اجبارها را انجام می دهد.

درست است که انجام دادن اجبارها باعث ایجاد حس توهمی از آرامش کوتاه مدت در مقابل اضطراب در فرد می‌شود. اما حقیقت این است که انجام اجبارها باعث تقویت هرچه بیشتر اضطراب می‌شود. زیرا منجر به قوی‌تر شدن و واقعی‌تر به نظر رسیدن وسواس‌ها و به دنبال آن، افزایش هرچه بیشتر اضطراب می شود.

بهترین شیوه های درمان وسواس فکری عملی (OCD)

بهترین شیوه‌های درمان که می‌تواند باعث بهبود علائم این اختلال در بلند مدت شود عبارتند از:

• درمان‌های روانشناختی مثل درمان شناختی-رفتاری (CBT)
• دارودرمانی
• تحریک مغناطیسی مغز از راه جمجمه (rTMS).

درمان شناختی-رفتاری (CBT) همراه با مواجهه و پیشگیری از پاسخ (ERP)

این شیوه شامل دو روش درمانی زیر می‌شود:

1. درمان شناختی-رفتاری (CBT): تمرکز این بخش از درمان، بر چگونگی تاثیر افکار، باورها و نگرش‌ها بر احساسات و رفتار شما است. هدف آن نیز، تغییر دادن الگوهای فکری و باورهایی است که باعث تحریک اضطراب و علائم وسواس شما می‌شود.
2. مواجهه و پیشگیری از پاسخ (ERP): این بخش به صورت خاص برای درمان درمان وسواس فکری عملی (OCD) طراحی شده است. در این شیوه، درمانگر شما را تشویق به رو به رو شدن با وسواس‌ها و ترس‌های خود می‌کند. همچنین به شما این امکان را می‌دهد تا در مقابل میل به انجام دادن اجبارها مقاومت کنید.

هدف  ERP این است که به شما ثابت کند برای از بین بردن احساسات ناخوشایند، نیازی به انجام اجبارها ندارید و بدون انجام دادن آن ها نیز، احساسات ناخوشایند شما از بین خواهند رفت.

این نوع درمان اغلب چالش برانگیز است و امکان دارد در ابتدا  باعث افزایش پریشانی شما می‌شود. با این حال، درمانگر به شما این امکان را می‌دهد تا با سرعت خود این کار را انجام دهید. همچنین از چالش‌های کوچک‌تر شروع خواهید کرد. در نتیجه با موفقیت در روبه رو شدن با آن ها، رفته رفته اعتماد به نفس شما برای مقاومت با اجبارها افزایش پیدا می‌کند.

دارودرمانی برای درمان وسواس فکری عملی (OCD)

پزشک برای درمان این اختلال ممکن است داروهایی نظیر مهارکننده‌های بازجذب انتخابی سروتونین (SSRIs) (نوعی ضدافسردگی) یا کلومیپرامین را تجویز کند. به صورت معمول، از دارو به عنوان یک روش مکمل در زمان استفاده از درمان‌های شناختی-رفتاری استفاده می‌شود.

اثربخشی داروها در افراد مختلف متفاوت خواهد بود. اثربخشی آن ها نیز اغلب تا چند هفته طول می‌کشد. قطع یا کاهش و افزایش دوز داروی مصرفی نیز باید حتماً تحت نظارت پزشک انجام شود.

تحریک مغناطیسی مغز از راه جمجمه (rTMS) برای OCD

درمان با آر تی ام اس (rTMS) یکی از شیوه‌های نوین و غیر تهاجمی است که می‌تواند نقش مهمی در درمان درمان وسواس فکری عملی (OCD) داشته باشد. این روش به خصوص برای افرادی مناسب خواهد بود که درمان‌های سنتی نظیر دارودرمانی و درمان‌های شناختی رفتاری برای آن ها نتیجه بخش و امیدوار کننده نبوده است.

 در این شیوه، با استفاده از دستگاه آر تی ام اس پالس هایی مغناطیسی به سمت سلول‌های عصبی در نواحی خاصی از مغز که وظیفه آن ها تنظیم خلق و خو و کنترل وسواس و اضطراب است، ارسال می‌شود. این کار باعث تعدیل فعالیت مغزی می‌شود. زیرا افرادی که مبتلا به وسواس فکری عملی (OCD) هستند، برخی از نواحی مغز آن ها ممکن است بیش از حد فعال باشد.

با توجه به مطالعات انجام شده، آر تی ام اس، تاثیر بسیار قابل توجهی در کاهش علائم وسواس و بهبود کیفیت زندگی بیماران دارد. به صورت کلی، این روش ایمن با عوارض جانبی بسیار کم است و توسط سازمان غذا و داروی آمریکا به عنوان یکی از بهترین شیوه‌های درمان OCD  تایید شده است.

سخن پایانی

شیوه‌های بسیار موثری برای مدیریت و غلبه بر این اختلال وسواس فکری عملی (OCD) وجود دارد. بسیاری از افراد نیز، با طی کردن روش‌های درمانی مناسب توانسته‌اند زندگی رضایت بخش و بدون وسواس را تجربه کنند.

در صورتی که شما یا یکی از عزیزان شما با این اختلال مبتلا و به دنبال بهترین شیوه و راهکار برای درمان است؛ کارشناسان ما در آر تی ام اس ایران آماده‌اند تا با دانش و تجربه خود شما را در این مسیر راهنمایی کنند.