اختلال وسواس فکری اجباری یک اختلال پیچیده است که می‌تواند زمینه‌های مختلفی از زندگی مانند کار، مدرسه، روابط و فعالیت‌های شخصی را تحت تاثیر قرار دهد. کسانی که تحت تأثیر این اختلال قرار می‌گیرند اغلب احساس می‌کنند کنترل کمی بر اجبار خود دارند و احساس می‌کنند تحت سلطه آنها هستند. تشخیص معمولاً زمانی انجام می شود که علائم در مدت طولانی ادامه داشته باشند و تأثیر قابل توجهی بر زندگی روزمره داشته باشند. خوشبختانه، گزینه‌های درمانی فراوانی برای مدیریت و کنترل این اختلال وجود دارد. یکی از این گزینه‌ها، درمان وسواس فکری بدون دارو است که می‌تواند به کاهش علائم و بهبود کیفیت زندگی کمک کند.

اختلال وسواس فکری چیست؟

اختلال وسواس فکری-اجباری (ocd) یک بیماری روانی پیچیده است که در آن افراد با افکار، تصاویر یا تکانه‌های مکرر، ناخواسته (همچنین به عنوان وسواس شناخته می‌شوند) گرفتار می‌شوند. این افکار اغلب باعث اضطراب یا ناراحتی شدید می‌شوند.

به منظور کاهش اضطراب یا دفع ترس، افراد آسیب دیده رفتارها یا تشریفات اجباری (اجبارها) را ایجاد می‌کنند که باید بارها و بارها انجام دهند. این اجبارها ممکن است باعث تسکین کوتاه مدت شوند، اما در دراز مدت باعث افزایش بار و دور باطل بیماری می‌گردند.

وسواس عملی یا وسواس فکری جبری؟

اصطلاحات اختلال وسواس فکری-عملی و اختلال وسواس فکری-اجباری اغلب به جای هم استفاده می‌شوند زیرا به یک مشکل سلامت روان اشاره دارند. هر دو اصطلاح نوعی بیماری روانی را توصیف می‌کنند که در آن افراد از افکار مکرر، ناخواسته (اجبارها) و اعمال اجباری رنج می‌برند.

اصطلاح روان رنجوری وسواسی-اجباری اغلب در گذشته برای اشاره به افکار و اعمال عذاب‌آور و عودکننده‌ای که با این اختلال اتفاق می‌افتد استفاده می‌شد. با این حال، اصطلاح OCD امروزه به جای آن به کار می‌رود زیرا اصطلاحات پزشکی را با دقت بیشتری منعکس می‌کند و کمتر قضاوت کننده است.

در عمل و تحقیقات بالینی، اصطلاح اختلال وسواس فکری-اجباری برای توصیف انواع اجبار و وسواس استفاده می‌شود، به عنوان مثال اجبار به شستن، اجبار به کنترل، اجبار به دستور و غیره. این یک بیماری روانی شناخته شده است که قابل تشخیص و درمان است. انتخاب بین اصطلاحات وسواس فکری یا وسواس فکری عملی معمولاً یک اولویت است و تأثیر عمده‌ای بر معنای خود این اختلال ندارد.

چرا درمان وسواس فکری بدون دارو؟

کاهش عوارض جانبی: داروها می‌توانند عوارض جانبی ناخوشایندی داشته باشند.

رویکرد جامع‌تر: درمان‌های بدون دارو به جنبه‌های مختلف اختلال وسواس می‌پردازند و به فرد کمک می‌کنند تا مهارت‌های مقابله‌ای خود را تقویت کند.

اثرات طولانی‌مدت‌تر: این روش‌ها می‌توانند اثرات طولانی‌مدت‌تر و پایدارتری داشته باشند.

روش‌های درمان وسواس فکری بدون دارو

روان‌درمانی شناختی رفتاری (CBT): یکی از موثرترین روش‌های درمان وسواس فکری است. در این روش، فرد می‌آموزد که افکار وسواسی را شناسایی کرده و به چالش بکشد و رفتارهای اجباری را کاهش دهد. تکنیک‌های اصلی CBT عبارتند از:

مواجهه و پیشگیری از پاسخ: فرد به تدریج با محرک‌های وسواسی مواجه می‌شود بدون اینکه رفتارهای اجباری را انجام دهد.

آموزش مهارت‌های آرام‌سازی: تکنیک‌هایی مانند تنفس عمیق و مدیتیشن به فرد کمک می‌کنند تا اضطراب خود را مدیریت کند.

درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT): این روش درمانی به فرد کمک می‌کند تا افکار وسواسی را بدون تلاش برای تغییر آن‌ها بپذیرد و در عین حال به فعالیت‌های مهم زندگی خود بپردازد.

نوروفیدبک: در این روش، فرد با استفاده از دستگاه‌های خاص، فعالیت‌های مغز خود را مشاهده کرده و یاد می‌گیرد که آن‌ها را کنترل کند.

تحریک مغناطیسی مغز از راه جمجمه (rTMS): این روش درمانی آر تی ام اس غیرتهاجمی با استفاده از پالس‌های مغناطیسی به تنظیم فعالیت مغز کمک می‌کند.

یوگا و مدیتیشن: این روش‌ها به کاهش استرس و اضطراب کمک کرده و می‌توانند در کنار درمان‌های دیگر استفاده شوند.

در طول درمان شناختی رفتاری چه اتفاقی می افتد؟

اختلال وسواس اجباری در درجه اول با رفتار درمانی و به طور دقیق تر با درمان شناختی رفتاری (CBT) درمان می‌شود. این درمان توسط روان درمانگران آموزش دیده ارائه می‌شود و بخش هایی از درمان شناختی و رفتار درمانی را با هم ترکیب می‌کند.

شناخت درمانی در مورد شناخت و زیر سوال بردن الگوهای فکری شماست. در این درمان هدف این است که افکاری را که زیربنای رفتار اجباری هستند شناسایی و سپس آنها را تغییر دهیم. شما با سؤالاتی از این قبیل برخورد می کنید: اگر ده بار بررسی کنم که آیا در قفل است یا خیر، چه فایده ای برای من خواهد داشت؟ آیا اعمال من واقعاً می‌تواند از من در برابر چیزی محافظت کند؟

رفتار درمانی به طور مستقیم به اعمال اجباری می‌پردازد. یک تکنیک رفتاردرمانی که برای اختلال وسواس اجباری مهم است «مقابله محرک با پیشگیری از واکنش» است. در اینجا شما به تدریج با محرک‌های رفتار اجباری خود (مقابله محرک) مواجه می‌شوید. به عنوان مثال، اگر فردی اجبار به شستن داشته باشد، درمانگر او ممکن است از او بخواهد چیزی را که کثیف می‌داند لمس کند.

سپس از وی می‌خواهد مانند معمول دست‌های خود را فوراً نشوید (پیشگیری از واکنش). از طریق رویارویی، فرد مبتلا به مرور زمان می‌آموزد که ترس و اضطراب بدون انجام رفتار اجباری ناپدید می‌شوند. حمایت درمانی به خصوص در ابتدای درمان یا زمانی که سختی تمرینات افزایش می‌یابد، بسیار مهم است.

اثربخشی بیشتر درمان شناختی رفتاری

درمان شناختی رفتاری به صورت گروهی یا فردی امکان پذیر است. به طور معمول این درمان شامل یک سری جلسات هفتگی 50 دقیقه‌ای است. برخی از افراد تنها پس از چند جلسه احساس بهتری دارند، در حالی که برخی دیگر به درمان طولانی‌تری نیاز دارند. یک رابطه قابل اعتماد با روان درمانگر یک پیش نیاز مهم برای موفقیت این نوع درمان است. در جلسات آزمونی که برای این منظور در نظر گرفته شده است، می‌توانید متوجه شوید که آیا با روان درمانگر ارتباط خوبی می‌گیرید یا خیر.

همچنین اگر خانواده درگیر درمان باشند، می‌تواند کمک کننده باشد. برای مثال، بستگان می‌توانند به شما کمک کنند تا با محدودیت‌های خانه کنار بیایید. این موضوع می‌تواند به ویژه پس از تکمیل درمان برای حفظ موفقیت آن مهم باشد.

از درمان شناختی رفتاری چه انتظاری می‌توانید داشته باشید؟

درمان شناختی رفتاری در تعدادی از درمان‌های کودکان، نوجوانان و بزرگسالان مبتلا به اختلال وسواس فکری-اجباری مورد مطالعه قرار گرفته است. معلوم شد که این درمان بسیار مؤثر است و می تواند به شما کمک کند تا کنترل اجبارها را به دست آورید، ترس‌ها را کاهش دهید و بتوانید بهتر با زندگی روزمره کنار بیایید.

درمان شناختی رفتاری نیازمند تعهد و صبر است. ممکن است مدتی طول بکشد تا بتوانید اجبارها را کنترل کنید. رویارویی با محدودیت‌ها و ترس‌های شما نیز به شجاعت نیاز دارد. اوایل درمان می‌تواند استرس زا باشد. با این حال، بسیاری از افراد مبتلا گزارش می‌دهند که این درمان ارزشش را دارد. زیرا پس از درمان توانسته‌اند بهتر با بیماری خود کنار بیایند.

روان درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی برای درمان وسواس فکری

روان درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی یکی دیگر از روش‌های درمان وسواس فکری بدون دارو است که علائم وسواس فکری-اجباری را کاهش می‌دهد. ذهن آگاهی درک و تجربه آگاهانه لحظه را بدون قضاوت توصیف می‌کند. در این روش، اینجا و اکنون باید با تمام حواس درک شود.

در مقایسه با درمان شناختی رفتاری که در بالا توضیح داده شد، درمان مبتنی بر ذهن آگاهی تلاشی برای ایجاد عمدی موقعیت‌های اضطراب آور (مثلاً با لمس خاک) ندارد. در عوض، این موقعیت‌ها باید به صورت آگاهانه مشاهده شوند. از کسانی که تحت تأثیر این وسواس قرار می‌گیرند خواسته می‌شود که به هر فکری که ایجاد می‌شود به دقت نگاه کنند، آن را به عنوان یک فکر درک کنند و سعی کنند آن را قضاوت نکنند (مثلاً خوب یا بد) و به طور اجباری به آن عمل نکنند.

مزایای درمان بدون دارو

• افزایش آگاهی: فرد درباره افکار و رفتارهای خود آگاهی بیشتری پیدا می‌کند.
• تقویت مهارت‌های مقابله‌ای: فرد یاد می‌گیرد که با علائم وسواس به صورت موثرتر مقابله کند.
• بهبود کیفیت زندگی: این روش‌ها به فرد کمک می‌کنند تا زندگی باکیفیت‌تری داشته باشد.

درمان شناختی رفتاری یا دارو؟

چندین مطالعه بررسی کرده‌اند که درمان شناختی رفتاری و دارو در درمان وسواس فکری چقدر مفید هستند. این مطالعات نشان داده‌اند که درمان شناختی رفتاری به افراد مبتلا به OCD کمی بهتر از داروهای ضد افسردگی کمک می‌کند. بنابراین درمان شناختی رفتاری به عنوان درمان ارجح برای اختلال وسواس فکری-اجباری در نظر گرفته می‌شود.

با این حال، دلایل خوبی برای درمان با دارو می‌تواند وجود داشته باشد. درمان شناختی رفتاری می تواند به ابتکار و قدرت زیادی نیاز داشته باشد. برخی افراد آنقدر اجبارهای قوی دارند که به سختی می‌توانند روان درمانی را تحمل کنند. در این مواقع دارو می تواند به کاهش علائم تا حدی کمک کند تا روان درمانی امکان پذیر شود. همچنین افرادی هستند که به دلایل شخصی دارو درمانی را به روان درمانی ترجیح می دهند.

روان درمانی و دارو درمانی می‌توانند با هم ترکیب شوند. این نوع درمان ترکیبی می‌تواند به ویژه برای افرادی که علاوه بر OCD با افسردگی نیز سر و کار دارند مفید باشد.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر علائم وسواس فکری شما زندگی روزمره شما را مختل کرده است، حتماً به یک روانپزشک یا روان‌شناس مراجعه کنید. این متخصصان می‌توانند بهترین روش درمانی را برای شما تعیین کنند.

سخن آخر درمان وسواس فکری بدون دارو

درمان وسواس فکری بدون دارو، روشی موثر برای کنترل اختلال وسواس است که به بهبود علائم و کیفیت زندگی کمک می‌کند. روش‌های درمان بدون دارو روش‌هایی مانند روان‌درمانی شناختی رفتاری CBT))، درمان ذهن آگاهی، نوروفیدبک، یوگا و مدیتیشن هستند که حتی بهتر از دارو در درمان تأثیرگذارند. این روش‌ها با هدف تغییر الگوهای فکری و رفتاری، افزایش آگاهی و کنترل بر افکار وسواسی و کاهش اضطراب طراحی شده‌اند. برای انتخاب بهترین روش درمانی، مشورت با روانپزشک یا روان‌شناس ضروری است.