در سال‌های اخیر، روش‌های نوین و مؤثری برای درمان اختلالات روانی مقاوم به دارو معرفی شده‌اند که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به شوک درمانی (ECT) و تحریک مغناطیسی مغز (rTMS) اشاره کرد.
هر دو روش برای بهبود افسردگی شدید، روان‌پریشی و سایر اختلالات روان‌پزشکی کاربرد دارند، اما در شیوه اجرا، میزان تهاجمی بودن، عوارض جانبی و حتی سرعت اثربخشی تفاوت‌های قابل توجهی دارند. این تفاوت‌ها ممکن است برای بیمار و خانواده‌اش در انتخاب مسیر درمان، بسیار تعیین‌کننده باشند.
اگر شما یا یکی از نزدیکانتان در مسیر درمان اختلالات روانی به دنبال یک تصمیم آگاهانه هستید، در ادامه این مقاله با ما همراه باشید. با بررسی دقیق و جزئی مقایسه بین rTMS و ECT، به شما کمک می‌کنیم تا مناسب‌ترین گزینه را بر اساس شرایط خاص خود بشناسید و انتخاب کنید.
شوک درمانی (ECT) چیست؟
شوک‌درمانی یا درمان با الکتروشوک (ECT) یک روش پزشکی برای کمک به بهبود برخی اختلالات شدید روانی است که به درمان‌های دیگر پاسخ نداده‌اند. در این روش، مقدار کنترل‌شده‌ای از جریان برق از طریق الکترودهایی که روی سر قرار می‌گیرند، به مغز وارد می‌شود تا به‌طور عمدی یک تشنج کوتاه ایجاد شود.
این فرآیند معمولاً تحت بیهوشی عمومی و با استفاده از شل‌کننده عضلانی انجام می‌شود تا فرد دردی احساس نکند و بدن دچار آسیب نشود. شوک‌درمانی می‌تواند باعث تغییراتی در شیمی مغز شود که به بهبود علائم روانی منجر می‌شود.
امروزه این روش در شرایط کاملاً کنترل‌شده و ایمن انجام می‌شود و با آنچه در فیلم‌ها یا روایت‌های قدیمی دیده‌اید، تفاوت زیادی دارد.
فواید شوک‌درمانی
شوک‌درمانی به عنوان یکی از مؤثرترین روش‌ها در درمان اختلالات شدید روانی شناخته می‌شود، به‌ویژه زمانی که سایر روش‌ها مانند دارودرمانی یا روان‌درمانی پاسخ‌گو نیستند. این روش با پیشرفت‌های پزشکی اخیر، بسیار ایمن‌تر از گذشته شده و در شرایط اورژانسی یا موارد خاص، می‌تواند نتایج سریع و قابل توجهی داشته باشد.
- اثربخشی بالا در درمان افسردگی مقاوم به درمان
- پاسخ سریع به درمان پس از چند جلسه ابتدایی
- ایمنی بالا حتی در دوران بارداری
- قابلیت استفاده برای افرادی که دارو نمی‌توانند مصرف کنند
- امکان ترکیب با دارو برای اثربخشی بیشتر
- قابل استفاده در شرایط بحرانی روانی و خطر خودکشی
- ایمنی بهبود‌یافته با استفاده از بیهوشی و مراقبت مدرن
- امکان تنظیم درمان برای بیماران دارای مشکلات قلبی
- اثربخشی بالاتر از بسیاری از روش‌های جایگزین
عوارض و معایب شوک‌درمانی
با وجود اثربخشی قابل توجه، شوک‌درمانی ممکن است با برخی عوارض همراه باشد. این عوارض اغلب موقتی‌اند، اما در برخی موارد نادر، ممکن است مشکلات پایدارتری مانند اختلال حافظه ایجاد شود. همچنین این روش نیاز به تجهیزات پیشرفته و حضور تیم درمانی مجرب دارد.
- سردرگمی موقت پس از هر جلسه درمان
- اختلال در حافظه مربوط به روزها یا هفته‌های پیش از درمان
- مشکلات حافظه در طول دوره درمان
- سردرد، تهوع یا درد فک پس از درمان
- نیاز به تیم درمانی تخصصی و فضای بیمارستانی
- عدم دسترسی آسان در مراکز درمانی کوچک
- نیاز به جلسات نگهدارنده در برخی بیماران
- خطر بروز مشکلات پزشکی در بیماران قلبی
- احتمال نادر بروز اختلالات حافظه پایدار
- افزایش موقت فشار خون و ضربان قلب در حین درمان
rTMS چیست؟
rTMS یا «تحریک مغناطیسی مکرر مغز از روی جمجمه» یک روش درمانی غیرتهاجمی است که در آن از پالس‌های مغناطیسی کوتاه برای تحریک بخش‌هایی از مغز استفاده می‌شود. این پالس‌ها معمولاً به ناحیه پیش‌پیشانی چپ مغز هدایت می‌شوند؛ ناحیه‌ای که با برخی اختلالات روانی مانند افسردگی در ارتباط است.
در این روش، جریان الکتریکی مستقیماً به مغز وارد نمی‌شود، بلکه میدان مغناطیسی از طریق دستگاهی خاص و یک هد مغناطیسی تولید می‌شود. این نوع درمان بدون نیاز به بیهوشی انجام می‌شود و فرد در طول جلسه هوشیار است.
پالس‌های مغناطیسی باعث تحریک نورون‌ها و ایجاد تغییراتی در مدارهای مغزی می‌شوند که می‌تواند به تنظیم عملکرد مغز کمک کند. این روش طی چند دهه گذشته به‌طور گسترده‌ای در تحقیقات و درمان‌های بالینی مورد استفاده قرار گرفته است.
مزایای روش درمانی RTMS
روش rTMS به دلیل غیرتهاجمی بودن، بدون نیاز به بیهوشی و عوارض کم، به عنوان گزینه‌ای مطمئن و نوین در درمان افسردگی مقاوم و برخی اختلالات دیگر معرفی می‌شود. این درمان با استفاده از تحریک مغناطیسی هدفمند به بهبود عملکرد مغز کمک می‌کند و بسیاری از بیماران نتایج مثبت و پایداری را تجربه می‌کنند.
- کاهش وابستگی به داروهای ضدافسردگی
- نبود عوارض شایع داروهای روان‌پزشکی مانند افزایش وزن یا مشکلات جنسی
- درمان سریع و قابل مشاهده در چند هفته ابتدایی
- بدون نیاز به بیهوشی و قابل انجام به‌صورت سرپایی
- عدم نیاز به زمان ریکاوری پس از جلسات درمان
- مناسب برای بیماران با افسردگی مقاوم به دارو
- بهبود عملکردهای شناختی مانند حافظه، تمرکز و تصمیم‌گیری
- اثربخشی بالا در بیش از ۷۵ درصد بیماران
- تأیید شده توسط سازمان FDA به‌عنوان روش ایمن
- ماندگاری طولانی‌مدت نتایج درمان
- غیر سیستمیک بودن درمان و عدم ورود مغناطیس به جریان خون
عوارض احتمالی روش درمانی آر تی ام اس
با وجود ایمن بودن آر تی ام اس و نداشتن بسیاری از عوارض جانبی دارودرمانی یا درمان‌های تهاجمی، در برخی موارد محدود ممکن است عوارضی خفیف، کوتاه‌مدت و گذرا بروز پیدا کند. این عوارض معمولاً در روزهای ابتدایی درمان ایجاد شده و به مرور کاهش می‌یابند یا برطرف می‌شوند:
- سردردهای خفیف و موقتی
- احساس ناراحتی در پوست سر هنگام دریافت پالس‌ها
- مورمور شدن یا کشش پوست صورت
- احساس سبکی سر یا سرگیجه خفیف
- حالت تهوع محدود
- اسپاسم موقت در عضلات صورت
- احتمال بسیار پایین بروز تشنج
- احتمال نادر بروز مشکل شنوایی به‌دلیل صدای دستگاه
- احساس گیجی در موارد معدود
- امکان تحریک شیدایی در بیماران دوقطبی در شرایط خاص
شوک درمانی برای چه کسانی قابل استفاده است؟
شوک‌درمانی یا ECT معمولاً برای افرادی در نظر گرفته می‌شود که دچار اختلالات شدید روانی هستند و به روش‌های درمانی دیگر پاسخ نداده‌اند. این روش می‌تواند در موقعیت‌های اورژانسی یا در مواردی که داروها مؤثر نیستند یا قابل تحمل نمی‌باشند، یک گزینه جدی باشد. طیف سنی استفاده از این درمان گسترده است و بیشترین اثربخشی معمولاً در افراد بالای ۶۰ سال دیده می‌شود.
- افراد مبتلا به افسردگی شدید مقاوم به درمان
- افراد دچار مانیا یا شیدایی شدید
- بیماران دارای علائم کاتاتونیا
- مبتلایان به روان‌پریشی مقاوم به دارو
- افرادی با افکار خودکشی شدید و خطرناک
- بیماران ناتوان از مصرف دارو به دلایل پزشکی
- کودکان و نوجوانان در موارد خاص و با ملاحظات قانونی
- سالمندان با پاسخ‌دهی ضعیف به درمان‌های دارویی
آر تی ام اس برای چه کسانی کاربرد دارد؟
روش درمانی rTMS عمدتاً برای افرادی استفاده می‌شود که دچار افسردگی مقاوم به درمان هستند و روش‌هایی مانند دارودرمانی یا روان‌درمانی برای آن‌ها اثربخش نبوده است. این روش همچنین ممکن است در برخی اختلالات خلقی، اضطرابی و حتی در برخی شرایط نورولوژیک مورد بررسی و استفاده قرار بگیرد.
با این حال، افرادی با برخی شرایط پزشکی خاص ممکن است برای این درمان مناسب نباشند و نیاز به ارزیابی دقیق‌تری داشته باشند. افراد مناسب برای آر تی ام اس به قرار زیر است:
- مبتلایان به افسردگی مقاوم به دارو
- افراد دچار اختلال اضطراب فراگیر
- بیماران مبتلا به اختلال وسواس فکری-عملی
- افرادی با سابقه اختلال استرس پس از سانحه
- مبتلایان به اختلال دوقطبی با علائم مقاوم
- بیماران دچار اختلالات حرکتی ناشی از پارکینسون یا سکته مغزی
میزان اثربخشی شوک درمانی بیشتر است یا آر تی ام اس؟
شوک‌درمانی (ECT) یکی از مؤثرترین روش‌های درمانی برای بیماران مبتلا به اختلالات شدید روانی، به‌ویژه افسردگی مقاوم به درمان، روان‌پریشی و کاتاتونیاست.
این روش معمولاً در شرایطی تجویز می‌شود که دارودرمانی یا روان‌درمانی نتوانسته‌اند پاسخ کافی بدهند و بیمار در وضعیت بحرانی قرار دارد. به همین دلیل، اثربخشی آن در مدت کوتاه و با نتایج چشمگیر دیده می‌شود.
در مقابل، روش rTMS نیز در درمان افسردگی مقاوم بسیار مؤثر است اما معمولاً به تعداد جلسات بیشتر و گذشت زمان طولانی‌تری برای رسیدن به بهبودی اولیه نیاز دارد. تحقیقات نشان داده‌اند که حدود ۷۵٪ از بیماران به rTMS پاسخ مثبت می‌دهند، اما شدت بهبودی آن معمولاً کمتر از ECT است. به‌طور کلی، در موارد حاد و فوری، شوک درمانی از نظر اثربخشی قوی‌تر عمل می‌کند.
مقایسه rTMS و شوک درمانی از نظر میزان ریسک و عوارض جانبی
شوک درمانی به دلیل نیاز به بیهوشی عمومی، شل‌کننده عضلانی و ایجاد تشنج کنترل‌شده، با مجموعه‌ای از عوارض جانبی بالقوه همراه است. شایع‌ترین این عوارض شامل سردرگمی پس از درمان، اختلال موقت یا در موارد نادر پایدار در حافظه، تهوع، سردرد و افزایش موقت فشار خون است.
گرچه بسیاری از این عوارض قابل کنترل و موقتی هستند، اما برای برخی بیماران ممکن است نگران‌کننده باشند. در مقابل، rTMS یک روش کاملاً غیرتهاجمی و بدون نیاز به بیهوشی است که معمولاً تنها با عوارض خفیفی مانند سردردهای گذرا، ناراحتی سطحی پوست سر یا مورمور شدن همراه است.
احتمال بروز تشنج در rTMS بسیار پایین و نادر است و اکثر بیماران بدون نیاز به مراقبت خاص، بلافاصله پس از جلسه به فعالیت‌های روزمره بازمی‌گردند. بنابراین از نظر ریسک و ایمنی، آرتی ام اس بسیار ملایم‌تر و قابل تحمل‌تر است.
طول مدت درمان آر تی ام اس و شوک درمانی چقدر است؟
طول دوره درمان در شوک درمانی معمولاً کوتاه‌تر است. اغلب بیماران پس از ۶ تا ۱۲ جلسه درمان که طی ۲ تا ۳ هفته انجام می‌شود، بهبودی قابل توجهی را تجربه می‌کنند. این ویژگی برای افرادی که در بحران حاد روانی قرار دارند، بسیار مهم است، زیرا درمان سریع می‌تواند از خطرات جدی مانند خودکشی جلوگیری کند.
از سوی دیگر، درمان با rTMS به زمان بیشتری نیاز دارد. پروتکل رایج شامل ۲۰ تا ۳۰ جلسه درمانی است که طی ۴ تا ۶ هفته (تقریباً هر روز) انجام می‌شود تا تأثیر اولیه مشخص شود.
در برخی موارد، جلسات نگهدارنده پس از اتمام دوره اولیه نیز توصیه می‌شود. بنابراین اگرچه هر دو روش در نهایت می‌توانند نتایج مثبت ارائه دهند، اما شوک درمانی از نظر سرعت پاسخ برتری دارد.
نیاز به مراقبت‌های تخصصی و زیرساخت درمانی؛ شوک درمانی بهتر است یا آر تی ام اس؟
شوک درمانی یک روش پزشکی پیشرفته است که به حضور تیم درمانی شامل روان‌پزشک، متخصص بیهوشی، پرستار و تجهیزات بیمارستانی نیاز دارد. درمان باید در محیطی تخصصی با امکانات کامل انجام شود و بیماران پس از هر جلسه به زمان ریکاوری نیاز دارند.
این سطح از پیچیدگی و مراقبت، انجام ECT را در برخی مناطق یا مراکز درمانی کوچک دشوار یا غیرممکن می‌کند.
در مقابل، rTMS در مطب‌های تخصصی روان‌پزشکی قابل اجراست و تنها به یک دستگاه تحریک مغناطیسی و اپراتور آموزش‌دیده نیاز دارد. درمان بدون نیاز به بیهوشی انجام می‌شود و بلافاصله پس از جلسه، فرد می‌تواند به خانه یا محل کار بازگردد. بنابراین rTMS از نظر اجرایی ساده‌تر، کم‌هزینه‌تر و در دسترس‌تر است.
دامنه کاربرد و تنوع بیماری‌های قابل درمان با RTMS بیشتر است یا شوک درمانی؟
شوک درمانی بیشتر برای اختلالات روانی شدید و مقاوم مانند افسردگی اساسی شدید، شیدایی، روان‌پریشی، کاتاتونیا و موارد بحرانی با خطر خودکشی توصیه می‌شود. این درمان بیشتر برای بیمارانی است که پاسخ مطلوبی از درمان‌های رایج نگرفته‌اند و وضعیت آن‌ها حاد است.
در مقابل، rTMS علاوه بر افسردگی مقاوم، در درمان طیف وسیعی از اختلالات روان‌پزشکی و نورولوژیک مانند اضطراب فراگیر، وسواس فکری-عملی، PTSD، اختلال دوقطبی، پارکینسون و حتی اختلالات پس از سکته مغزی مورد بررسی و استفاده قرار گرفته است.
این تنوع کاربرد، آر تی ام اس را به گزینه‌ای گسترده‌تر برای درمان اختلالات متنوع تبدیل می‌کند، به‌ویژه در مراحل اولیه بیماری یا موارد با شدت متوسط.
کدامیک مقرون به صرفهتر و در دسترس‌تر است؟
از آنجایی که شوک درمانی به تجهیزات بیمارستانی، داروی بیهوشی، تیم درمانی کامل و مراقبت‌های ویژه نیاز دارد، هزینه بالاتری نسبت به rTMS دارد. همچنین در بسیاری از شهرها و مناطق، دسترسی به مراکز مجهز به شوک درمانی محدود است و این موضوع می‌تواند شروع درمان را به تأخیر بیندازد.
در مقابل، rTMS در کلینیک‌های روان‌پزشکی پیشرفته قابل ارائه است و به دلیل عدم نیاز به بستری یا بیهوشی، هزینه‌های اجرایی کمتری دارد.
با این حال، چون rTMS معمولاً به تعداد جلسات بیشتری نیاز دارد، هزینه نهایی در برخی موارد می‌تواند افزایش یابد. به‌طور کلی، آر تی ام اس از نظر دسترس‌پذیری، سرعت شروع درمان و راحتی برای بیماران، گزینه‌ای مناسب‌تر محسوب می‌شود.
جمع‌بندی مقایسه rTMS و شوک درمانی (ECT) کدام روش بهتر است؟
پاسخ به این سؤال به شرایط روانی، جسمی و درمانی هر فرد بستگی دارد. اگر فردی در وضعیت بحرانی روانی، با خطر خودکشی یا روان‌پریشی شدید قرار دارد، شوک درمانی به دلیل سرعت اثربخشی و قدرت درمانی بالا، انتخابی ضروری و نجات‌بخش است.
اما برای بیمارانی که به‌دنبال روش درمانی ایمن، غیرتهاجمی، بدون بیهوشی و کم‌عارضه هستند، rTMS می‌تواند راه‌حلی مناسب، مؤثر و پایدار باشد. آر تی ام اس برای افرادی که از دارو خسته شده‌اند یا دچار عوارض دارویی شده‌اند، یک گزینه امیدوارکننده است. در نهایت، انتخاب میان این دو روش باید با نظر پزشک متخصص و براساس ارزیابی جامع وضعیت بالینی بیمار صورت گیرد.
