وسواس فکری یکی از علائم اصلی اختلال وسواسی-جبری (OCD) است. این اختلال روانی با افکار، تصاویر یا تکانههای مزاحم و ناخواستهای مشخص میشود که به طور مداوم در ذهن فرد تکرار میشوند. این افکار باعث اضطراب شدید و ناراحتی فرد میشوند و او را به انجام رفتارهای اجباری برای کاهش این اضطراب وادار میکنند. در این مقاله به معرفی انواع وسواس فکری، علائم و روش های درمان آن می پردازیم.
وسواس فکری چیست؟
وسواسهای فکری معمولاً شامل افکار، تصاویر یا تکانههایی هستند که ناخواسته و مزاحماند و فرد نمیتواند به سادگی این افکار را از ذهن خود دور کند. این افکار به طور مداوم در ذهن فرد چرخ میزنند و تکرار شونده هستند. همچنین این افکار یا تصاویر احساس تهدید یا خطر ایجاد میکنند و فرد ممکن است نگران باشد که اگر این افکار به واقعیت بپیوندند، اتفاق بدی رخ خواهد داد. در ضمن فرد میداند که این افکار اغراقآمیز یا غیرممکن هستند، اما نمیتواند آنها را نادیده بگیرد.
اگرچه انواع وسواس فکری OCD علائم مشترکی دارند، اما نحوه بروز این علائم در زندگی روزمره از فردی به فرد دیگر بسیار متفاوت است. OCD اغلب حول یک یا چند موضوع ثابت میشود. برخی از رایجترین موضوعات عبارتند از آلودگی، آسیب، بررسی و کمال. افراد مبتلا به OCD میتوانند بیش از یک زیرگروه داشته باشند و نوع فرعی آنها در طول زمان نیز تغییر میکند.
انواع وسواس فکری
- وسواسهای فکری میتوانند در انواع مختلفی ظاهر شوند. برخی از رایجترین انواع عبارتند از:
- وسواس آلودگی: ترس از آلوده شدن به میکروبها یا مواد شیمیایی
- وسواس آسیب رساندن به خود یا دیگران: ترس از اینکه به طور تصادفی به خود یا دیگران آسیب برسانند
- وسواس نظم و تقارن: نیاز به نظم و تقارن کامل در همه چیز
- وسواس مذهبی: شک و تردید در مورد باورهای مذهبی
- وسواس جنسی: افکار جنسی ناخواسته و مزاحم
برخی از افراد مبتلا به OCD ممکن است در مورد احتکار یا نیاز به جمع آوری و نگهداری اقلام، وسواس و اجبار داشته باشند.
این لیست همه چیز را شامل نمیشود. ممکن است وسواسهایی داشته باشید که حول موضوعات یا ترسهای دیگر متمرکز شوند.
اجبار چیست؟
اجبار، رفتاری است که فرد برای کاهش اضطراب ناشی از وسواسهای فکری انجام میدهد. اجبارها معمولاً به صورت تکرارشونده و طبق قوانین خاصی انجام میشوند. برخی از نمونههای اجبار عبارتند از:
- شستن دستها به طور مکرر: برای جلوگیری از آلودگی
- چک کردن قفلها و وسایل برقی: برای اطمینان از ایمنی
- شمارش اجسام: برای ایجاد حس آرامش
- مرتب کردن اشیاء: برای ایجاد نظم و تقارن
علائم انواع وسواس فکری در هر نوع چیست؟
همه افراد مبتلا به OCD وسواس و اجبار را به یک شکل تجربه نمیکنند، حتی اگر در موضوع مشابه باشد. همچنین برخی از افراد ممکن است علائمی در ابعاد یا مضامین مختلف به طور همزمان داشته باشند.
وسواس آلودگی و تمیز کردن
وسواس آلودگی معمولاً بر ترس مداوم از قرار گرفتن در معرض میکروب ها و سموم متمرکز است. علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- نگرانی مداوم در مورد میکروبها یا بیماریها
- افکار مزاحم در مورد احساس کثیفی یا ناپاک بودن (از لحاظ جسمی یا مذهبی یا ذهنی)
- نگرانی مداوم در مورد قرار گرفتن در معرض خون، مواد سمی، ویروسها یا سایر منابع آلودگی
- اجتناب شدید از منابع احتمالی آلودگی، واقعی یا درک شده
- اصرار مداوم برای خلاص شدن از شر مواردی که ممکن است آلوده یا کثیف باشند (حتی اگر آلوده نباشند)
- آداب نظافت مکرر
- تشریفات مکرر نظافت یا شستن، مانند شستن دست یا شستوشو
وسواس تقارن و نظم
وسواس تقارن و نظم ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- اشتیاق شدید برای چیدمان وسایل یا وسایل به روشی خاص
- نیاز شدید به تقارن یا سازماندهی در محیط پیرامون
- نیاز به تقارن در بدن، لباس، یا اعمال خود (به عنوان مثال، اگر زانوی چپ خود را خارانید، باید زانوی راست خود را نیز بخراشید)
- تلاشهای مکرر برای چیدمان وسایل یا سایر اقلام به روشهای خاصی تا زمانی که احساس کنند درست است
- پریشانی شدید زمانی که اقلام کاملاً متقارن یا تراز نیستند
- نیاز به تکرار تشریفات شمارش، مانند شمردن به یک عدد خاص، تعداد به دفعات معین
- تفکر جادویی مداوم، یا اعتقاد به این که اگر چیزها را به روش درست تنظیم نکنید یا سازماندهی نکنید، اتفاق بدی خواهد افتاد.
وسواس افکار تابو
وسواس افکار تابو ممکن است حول موضوعات مختلف متمرکز شود. به عنوان مثال:
- ترس شدید از آسیب رساندن به دیگران، خواسته یا ناخواسته
- تفکر جادویی در مورد ترسی که افکار شما ممکن است باعث یک بلای طبیعی یا حادثه شود
- احساس گناه، شرم و ناراحتی دیگر در مورد وسواسهای خود
- زیر سوال بردن مداوم گرایش جنسی، تمایلات یا علایق جنسی خود
- نگرانی مداوم از اینکه بر اساس افکار مزاحم خود عمل میکنید یا اینکه داشتن آنها شما را به یک فرد بد تبدیل میکند
- نگرانی شدید در مورد رفتار به گونهای که شما آن را کفرآمیز یا اشتباه میدانید
- از چیزهایی که فکر میکنید میتوانید به عنوان سلاح استفاده کنید اجتناب میکنید یا آنها را پنهان میکنید
- مرور مکرر فعالیتهای روزانه برای اطمینان از اینکه به کسی صدمه نزدهاید، چه از نظر ذهنی و چه فیزیکی
وسواس احتکار
احتکار ممکن است گاهی اوقات جزء آسیب یا آلودگی OCD باشد. علائم این زیرگروه OCD ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- نگرانی مداوم مبنی بر اینکه دور انداختن چیزی ممکن است به شما یا شخص دیگری آسیب برساند
- برای محافظت از خود یا شخص دیگری از آسیب، باید تعداد معینی از موارد را جمع آوری کنید
- ترس شدید از دور انداختن یک اقلام مهم یا ضروری تصادفی (مانند نامه حاوی اطلاعات حساس یا مورد نیاز)
- اصرار به خرید چندین مورد از یک کالا، حتی زمانی که به این تعداد نیاز ندارید
- دور انداختن اشیا مشکل است زیرا دست زدن به آنها میتواند باعث آلودگی شود
- اگر نتوانید چیزی را پیدا کنید یا به طور تصادفی آن را گم کنید یا دور انداخته باشید، احساس ناقص بودن میکنید
- نیاز شدید به بررسی داراییهای خود
چرا وسواس فکری ایجاد میشود؟
علت دقیق وسواس فکری هنوز به طور کامل مشخص نیست، اما عوامل مختلفی در ایجاد آن نقش دارند، از جمله:
ژنتیک: داشتن سابقه خانوادگی اختلال وسواسی-جبری، خطر ابتلا به این اختلال را افزایش میدهد.
بیولوژیکی: اختلال در عملکرد برخی از نواحی مغز و انتقالدهندههای عصبی مانند سروتونین میتواند نقش مهمی در ایجاد این اختلال داشته باشد.
عوامل محیطی: رویدادهای استرسزا و تروما میتوانند به عنوان محرک در بروز وسواس فکری عمل کنند.
انواع وسواس فکری در کودکان
کودکان می توانند از سن 6 تا 9 سالگی به اختلال وسواس فکری-اجباری یا OCD مبتلا شوند. کودکانی که مبتلا به OCD هستند، ترسها یا افکار ناراحت کنندهای دارند که بر آنها چیره شده است و احساس میکنند که برای متوقف کردن آنها مجبور به تکرار اعمال یا مناسک خاصی هستند.
به عنوان مثال، کودک ممکن است نگران کثیف بودن چیزهای اطرافش باشد که باعث بیماری او شود، بنابراین احساس میکند که مجبور میشود دستهای خود را مکرر بشویید، گاهی اوقات تا زمانی که پوستش زخم شود یا خونریزی کند.
یا ممکن است کودکی به دلیل نگرانی از آسیب دیدن والدینش در یک تصادف رانندگی شکنجه شود و احساس کند که برای جلوگیری از وقوع آن، چندین بار چیزی را لمس کند.
اجبار باعث میشود که اضطراب به طور موقت از بین برود، اما اضطراب دوباره باز میگردد. OCD معمولاً زمانی بدتر میشود که کودک اجبار زیادی را انجام میدهد که عملکرد او را بسیار دشوار میکنند. کودکان گاهی اوقات علائم خود را در حالی که در مدرسه هستند پنهان میکنند و سپس وقتی به خانه میرسند، از استرس سرکوب آنها در تمام روز منفجر میشوند.
دسته بندی وسواس فکری در کودکان
برخی از رایجترین چیزهایی که کودکان مبتلا به وسواس فکری OCD نگران آن هستند، عبارتند از:
آلودگی: کودکان مبتلا به این وسواس گاهی اوقات “گرموفوب” نامیده میشوند. اینها بچههایی هستند که نگران عطسه و سرفه دیگران، لمس چیزهایی که ممکن است کثیف باشند، بررسی تاریخ انقضا یا بیمار شدن دیگران هستند.
تفکر جادویی: این وسواس یک نوع خرافات است، به عنوان مثال، بچهها ممکن است نگران باشند که افکارشان باعث آسیب دیدن یا بیمار شدن کسی شود. کودک ممکن است فکر کند، “اگر وسایل من به شکل خاصی چیده شوند، مادر تصادف میکند.”
دقت نظر: این وسواس زمانی است که بچهها نگران توهین به خدا یا زیر پا گذاشتن قوانین مذهبی هستند.
پرخاشگری: بچهها ممکن است با انواع مختلفی از افکار در مورد کارهای بدی که میتوانند انجام دهند دچار آفت شوند. (اگر به کسی صدمه بزنم چه؟ اگر به کسی چاقو بزنم چه؟ اگر کسی را بکشم چه؟)
فاجعه سازی: برخی از بچه ها به راحتی به این نتیجه می رسند که اتفاق وحشتناکی رخ داده است. برای مثال، اگر پدر و مادرش پنج دقیقه تاخیر داشته باشند تا او را ببرند، دختری که دارای وسواس فاجعهسازی است ممکن است به خودش بگوید که والدین تصمیم گرفتهاند او را رها کنند.
زندگی با وسواس فکری
زندگی با وسواس فکری میتواند چالشبرانگیز باشد، اما با درمان مناسب و حمایت اطرافیان، افراد مبتلا میتوانند زندگی با کیفیت و پرباری داشته باشند.
اگر شما یا یکی از عزیزانتان علائم وسواس فکری را تجربه میکنید، حتما به پزشک متخصص مراجعه کنید.
تکنیکهای مقابله با وسواس فکری
وسواس فکری میتواند زندگی روزمره را بسیار دشوار کند، اما خوشبختانه روشهای موثری برای مقابله با آن وجود دارد. این روشها به شما کمک میکنند تا بر افکار وسواسی غلبه کرده و کیفیت زندگی خود را بهبود بخشید.
در اینجا برخی از تکنیکهای موثر برای مقابله با وسواس فکری آورده شده است:
-
درمان شناختی رفتاری (CBT)
شناخت درمانی: در این روش، افکار وسواسی شناسایی میشوند و مورد چالش قرار میگیرند. با این کار، به تدریج قدرت این افکار کاهش مییابد.
رفتار درمانی: در این بخش، آموزشهای لازم برای اجتناب از رفتارهای اجباری به شما داده می شود و قادر خواهید بود در مقابل وسوسههای خود مقاومت نمایید.
-
تمرینات آرامسازی
مدیتیشن: مدیتیشن به شما کمک میکند تا ذهن خود را آرام کرده و بر لحظه حال تمرکز کنید.
یوگا: یوگا ترکیبی از حرکات بدنی، تنفس عمیق و تمرکز است که به کاهش اضطراب و بهبود خلق و خو کمک میکند.
تکنیکهای تنفس عمیق: تنفس عمیق و آهسته میتواند به کاهش اضطراب و آرامش اعصاب کمک کند.
-
مدیریت زمان
برنامهریزی روزانه: ایجاد یک برنامه روزانه منظم میتواند به شما کمک کند تا احساس کنترل بیشتری بر زندگی خود داشته باشید و از تمرکز بیش از حد بر افکار وسواسی جلوگیری کنید.
تقسیم کارها به بخشهای کوچکتر: اگر کارهای بزرگ برای شما اضطرابآور است، آنها را به بخشهای کوچکتر تقسیم کنید و به تدریج آنها را انجام دهید.
-
ورزش و تغذیه سالم
فعالیت بدنی منظم: ورزش به آزاد شدن اندورفین و کاهش استرس کمک میکند.
رژیم غذایی متعادل: تغذیه سالم به بهبود خلق و خو و کاهش اضطراب کمک میکند. از مصرف زیاد کافئین و قند خودداری کنید.
-
خواب کافی و حمایت اجتماعی
رعایت برنامه خواب منظم: خواب کافی برای سلامت روان بسیار مهم است.
گفتگو با دیگران: با خانواده، دوستان یا یک گروه حمایتی در مورد احساسات خود صحبت کنید.
درخواست کمک از متخصص: یک درمانگر میتواند به شما کمک کند تا مهارتهای مقابلهای خود را بهبود بخشیده و بر وسواس فکری غلبه کنید.
سخن آخر
بهبودی در اختلال وسواس فکری زمانبر است و به همین دلیل باید صبور باشید و درمان را ادامه دهید. حمایت خانواده و دوستان در مسیر بهبودی میتواند مؤثر و امیدبخش باشد. برای کسب اطلاعات بیشتر و مشاوره در مورد این اختلال با ما تماس بگیرید.
